Ik heb wel eens ergens geschreven dat vrijheid van meningsuiting een mooi recht is, zolang men er geen gebruik van maakt. Dat klinkt natuurlijk enigszins tegenstrijdig. Je zou het kunnen vergelijken met het recht om wiet te verkopen, terwijl het verboden is om wiet te telen of te bezitten. Dat laatste is echter al jaren in Nederland aan de orde, dus zo gek is mijn bewering eigenlijk niet. Wat ik ermee bedoel, is dat de samenleving in veel gevallen niet is gebaat bij de meningen die door velen worden geventileerd. Soms moet je dingen accepteren en er niet over zeuren. Door een mening te uiten creëer je al snel verdeeldheid en dat is geen goede voedingsbodem voor prettige omgangsvormen.
Op basis van het bovenstaande zouden de sociale media, zoals wij die nu kennen, wel eens de nekslag kunnen zijn voor de mensheid. In wat bredere zin zou je kunnen stellen dat de komst van het internet ons wellicht uiteindelijk de das om doet. Weliswaar heeft het internet ons veel goeds gebracht, maar ook veel kwaads. Soms is dat kwaad heel nadrukkelijk zichtbaar, maar soms is het een sluipmoordenaar die de hele mensheid geleidelijk ontkracht. Sommige lezers zullen nu menen dat ik overdrijf, maar gelet op de berichtgeving over vals nieuws en beïnvloeding van verkiezingen lijkt het me terecht om te vrezen voor de toekomst, wanneer het tij niet wordt gekeerd.
Laten we een aantal jaren terug gaan in de tijd. Internet bestond nog niet en het nieuws van de dag bereikte ons via radio, televisie en krant. Had je ergens een mening over? Dan kon je die uiten in een brief. Je stopte die brief in een envelop, plakte er een postzegel op en stuurde de brief naar de redactie van de krant. Daarmee kon je een standpunt duidelijk maken of je ongenoegen kenbaar maken. Had je kritiek op een radio- of televisieprogramma? Dan belde je naar de betreffende omroeporganisatie om te laten weten dat je het beslist niet eens was met wat er was gezegd. Wilde je echt een vuist maken, dan zegde je het lidmaatschap van de betreffende omroeporganisatie op.
Nu terug naar de wereld anno 2017. Mensen die het ergens niet mee eens zijn, vallen elkaar rechtstreeks aan op Twitter of Facebook. Zelfs in de commentaren onder een videoclip op YouTube weten mensen discussies te voeren met teksten die bepaald niet menswaardig zijn. Een voorbeeld daarvan zie je hier, lees maar eens alle commentaren onder de videoclip, met name de discussie onder het bericht van Demi H. is weerzinwekkend. Maar los van het feit dat mensen kennelijk geen respect voor elkaars mening kunnen opbrengen, speelt er nog veel meer. Door een mening te uiten creëren mensen, wellicht vaak onbewust, een gevoel van haat. Het is juist die haat waartegen we ons massaal zouden moeten verzetten, in plaats van eraan bij te dragen.
Met de komst van internet is beïnvloeding van anderen voor iedereen op eenvoudige wijze binnen handbereik gekomen. Zo creëren velen van ons dagelijks hun eigen waarheid, die uiteraard slechts in hun eigen belang is. Door teksten op een bepaalde manier te presenteren, doen ze een poging anderen achter zich te krijgen. Het waarheidsgehalte van dergelijke berichten is voor buitenstaanders vaak moeilijk te bevatten. Het grootste gevaar is echter dat veel mensen zich niet bij voorbaat argwanend opstellen. Ze lezen en tekst en vertrouwen erop dat de auteur die tekst naar waarheid heeft geschreven. Ze laten zich overtuigen door argumenten die niet op waarheid berusten en krijgen daardoor een vertekend beeld van de werkelijkheid. Het resultaat is onrust, verdeeldheid en haat.
Deze week werd ik geconfronteerd met deze videoboodschap die eerder deze maand op YouTube is geplaatst. Te zien is een dame die stelt moslima te zijn. Ze laat stukken papier met daarop geprinte teksten zien. De teksten vertellen haar verhaal over mishandeling en vernedering. Aan het einde van de boodschap, die ruim acht minuten duurt, volgt een oproep om PVV te stemmen. De vraag die direct in mij opkomt, is met welk belang dit filmpje is geplaatst. Is het een hartenkreet van een moslima die zich tegen haar eigen geloof keert? Is het een truc van een PVV’er om zieltjes te winnen? Wie is de persoon in deze video en wat heeft haar nu werkelijk bewogen om dit te doen? Overal en altijd zijn er tegenstrijdige belangen en mensen kunnen soms heel ver gaan om hun belangen veilig te stellen.
Vorige week zag ik in een jongerencentrum een poster hangen. Het betrof een campagne van GSA (Gay-Straight Alliance) en de tekst op de poster luidt: “Je leraar is homo, heb je nog respect voor hem?” Hoewel ik de gedachte achter deze campagne wel begrijp, vind ik de aanpak persoonlijk onjuist. Je suggereert met deze tekst in feite dat er iets vreemds aan de hand zou zijn wanneer iemand homoseksueel is. Je creëert in feite al een bepaald vooroordeel bij de mensen. Voor mij is het niet vanzelfsprekend om de mate van respect ter discussie te stellen op basis van iemands seksuele geaardheid. Dat zou voor iedereen moeten gelden. Door in een poster als deze op een bepaalde manier te benadrukken dat die vanzelfsprekendheid er kennelijk bij sommigen wel is, zet je een groep mensen onterecht weg in een bepaalde hoek.
Dit zijn allemaal voorbeelden van beïnvloeding. Wanneer iemand op Facebook reageert op een genomen besluit, een gevolgde procedure, een geopperde suggestie of een spontane ingeving, vraag je dan bij het lezen altijd af wie de auteur van de reactie precies is en wat zijn of haar belang is om deze reactie te publiceren. Ga zelf op onderzoek uit en probeer op basis van feiten vast te stellen wie er gelijk heeft en wie niet. Maar wellicht het allerbelangrijkste is om misschien wat vaker helemaal niet te reageren. De wereld draait intussen gewoon verder en het voorkomt dat mensen zich onnodig boos maken over van alles en elkaar gaan haten.